Spis treści
Czym jest ładunek nienormatywny?
Transport stale się rozwija. Powstaje coraz więcej dróg i autostrad, a różnorodne towary o zróżnicowanych rozmiarach i masie są przewożone codziennie. Istnieją specjalne przepisy transportowe, które regulują przewóz ładunków ponadgabarytowych, których waga lub wymiary uniemożliwiają standardowy przewóz, na przykład w przypadku przewozu turbin wiatrowych.
Ładunki nienormatywne, zwane również ponadgabarytowymi, to takie, których wymiary przekraczają normy transportowe określone w prawie o ruchu drogowym (ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r.). Do ładunków nienormatywnych zalicza się na przykład elementy konstrukcyjne, maszyny budowlane, czy wojskowe. Transport ponadnormatywny wymaga od przewoźników nie tylko specjalistycznych środków, ale również odpowiedniego przygotowania.
Jakie rodzaje ładunków nienormatywnych można wyróżnić?
Ładunki nienormatywne można zaklasyfikować ze względu na wymiary, kształt lub ciężar. W związku z tym wyróżnia się kilka grup ładunków nienormatywnych:
- ponadgabarytowe zwykłe – ich ciężar nie przekracza 25 ton, jednak ich wymiary są nieznacznie większe niż dopuszczalne według norm ustalonych dla transportu drogowego (15 – 16 m długości, 3,5 – 4,0 m szerokości oraz 3,0 – 3,5 m wysokości. Mogą to być np. maszyny, konstrukcje ze stali,
- ponadgabarytowe specjalne – podczas przewozu tych ładunków nie występuje ryzyko uszkodzeń nawierzchni jezdni. Ograniczeniem podczas ich transportu są za to wymiary dochodzące do 5 m długości, 7 m szerokości i 6-7 m wysokości. Do ładunków ponadgabarytowych specjalnych należą m.in. elementy urządzeń dla górnictwa odkrywkowego,
- ciężkie – to ładunki o bardzo dużym ciężarze (od 70 do 100 a nawet 200 ton), których przewóz bardzo negatywnie wpływa na stan jezdni. Należy zastosować specjalne, wieloosiowe pojazdy drogowe. Do takich ładunków zaliczamy np. reaktory lub wagony kolejowe,
- ciężkie o skupionej masie – wyróżniają się ogromnym ciężarem (200-300 ton) w porównaniu do objętości. W przypadku ładunków tego typu wymagane jest użycie specjalistycznych, wieloosiowych naczep. Powodują one równomierny rozkład masy przewożonego obiektu. Przykładem takiego ładunku może być m.in. prasa przemysłowa,
- ciężkie przestrzenne – spośród wszystkich ładunków nienormatywnych, to właśnie one są najbardziej okazałe. Ich ciężar wynosi do 900 ton (mogą to być np. maszty wiertnicze, rury do budowy rurociągów itp.). Cechują je wymiary osiągające nawet do 40 metrów wysokości. W związku z tym transport ponadgabarytowy odbywa się drogami morskimi,
- długie – to głównie elementy przeznaczone do celów budowlanych np. filary i przęsła. Długość takich ładunków dochodzi do 40-60 m, a ich przewozy są najtrudniejsze w realizacji i wymagają najwięcej pracy. Decydując się na transport takich ładunków, wówczas konieczne jest skorzystanie z odpowiednich środków transportu oraz uzyskania zezwoleń niezbędnych do tego procesu.
Czym jest transport ponadgabarytowy?
Organizacja transportu ponadgabarytowego wymaga uwzględnienia dostępnych rozwiązań i zależy od wielu czynników, takich jak waga, wymiary czy rodzaj transportu. Warto zauważyć, że w zależności od rodzaju transportu, te same ładunki mogą mieć różne parametry, co oznacza, że przesyłka uznawana za standardową w jednej gałęzi transportu, w innej może już być klasyfikowana jako ponadnormatywna.
Każdy przypadek transportu takiego ładunku wymaga indywidualnego podejścia i skrupulatnego planowania, aby uniknąć dużych strat i niepotrzebnych kosztów.
Podstawą do realizacji transportu ładunków nienormatywnych jest spełnienie określonych wymogów oraz uzyskanie odpowiednich uprawnień. Równie ważne jest dostosowanie trasy do specyfiki ładunku, aby zapewnić bezpieczny i sprawny transport. Trasa powinna być tak zaplanowana, aby możliwie szybko i bezpiecznie doprowadzić ładunek do miejsca docelowego.
Organizacja transportu ponadgabarytowego to wieloetapowy proces, który rozpoczyna się od wyceny kosztów. Następnie należy dobrać odpowiedni środek transportu, który będzie dostosowany do wymiarów i masy ładunku oraz zapewni mu właściwe zabezpieczenia ładunku, takie jak specjalne pasy czy łańcuchy.
Kolejnym krokiem jest szczegółowe zaplanowanie trasy i uzyskanie wszystkich wymaganych pozwoleń. Ważne jest także uwzględnienie czasu niezbędnego na przewóz, biorąc pod uwagę natężenie ruchu, przerwy oraz postoje.
Przed rozpoczęciem transportu konieczne jest sprawdzenie stanu drogi, którą będzie przewożony ładunek – czasami może to wymagać demontażu znaków drogowych lub sygnalizacji świetlnej. Ważnym elementem jest również zamówienie pilotażu na trasie. Po uzgodnieniu szczegółów dotyczących załadunku i rozładunku ze zleceniodawcą, można przystąpić do realizacji samego transportu.
Jakie utrudnienia mogą wystąpić podczas organizacji transportu ponadgabarytowego?
Transport ładunków ponadgabarytowych jest bardzo specyficzną formą transportu. Podczas jego realizacji można napotkać wiele przeszkód. Do największych utrudnień w Polsce zalicza się kiepski stan dróg.
Sytuacji nie poprawiają również powolne, a często także przeprowadzane w mało profesjonalny sposób naprawy w tym zakresie. Wśród innych, często spotykanych przeszkód wymienia się wąskie drogi, wysepki, ronda czy wiadukty. Ważne są też warunki atmosferyczne, które mogą wywoływać problemy i opóźnienia.
Aby móc transportować ładunki nienormatywne, trzeba myśleć nie tylko o uzyskaniu niezbędnych pozwoleń, ważne jest też zaplanowanie wszystkich szczegółów, oraz przede wszystkim zapewnienie bezpieczeństwa podczas transportu na każdym etapie.
Jakie zezwolenia są wymagane do transportu ponadnormatywnego?
Aby przewieźć ładunek ponadnormatywny z punktu A do punktu B, konieczne jest uzyskanie odpowiedniego zezwolenia. Zezwolenia na transport ponadgabarytowy są wymagane, gdy wymiary przekraczają normy określone przez przepisy. W przeszłości istniało siedem kategorii tych zezwoleń, ale od 2021 roku ich liczba została zredukowana do pięciu.
Kategoria, która zostanie przydzielona, zależy od masy, wymiarów ładunku lub nacisków osi środku transportu na nawierzchnię drogi.
Posiadanie zezwolenia wiąże się z koniecznością spełnienia warunków określonych w tym dokumencie. Równie istotnym aspektem jest planowanie logistyczne, ponieważ trzeba dokładnie zaplanować trasę przejazdu. Na trasie mogą pojawić się różne przeszkody, takie jak ronda czy wysepki, które należy uwzględnić w planie przejazdu.
W przypadku przewozów międzynarodowych, dodatkowo należy uwzględnić przepisy obowiązujące w innych krajach, przez które będzie przebiegała trasa. W niektórych przypadkach konieczne może być uzyskanie odrębnych zezwoleń w poszczególnych państwach.
Co więcej, planowanie trasy musi uwzględniać potencjalne ograniczenia prędkości, godziny pracy kierowców oraz dostępność stacji do tankowania lub odpoczynku dla kierowców, zwłaszcza przy transporcie ciężkich i długich ładunków.
Kategoria I
Zezwolenie kategorii I wydawane jest przez starostę na okres 12 miesięcy. Dotyczy ona pojazdów których:
- wymiary (długość i wysokość), masa i nacisk na oś nie przekraczają dopuszczalnych norm,
- szerokość nie przekracza 3,5 m.
Posiadając tą kategorię uprawnień można poruszać się drogami publicznymi, jednak z wyłączeniem dróg ekspresowych i autostrad.
Kategoria II
Zezwolenie II kategorii wydaje naczelnik urzędu celno-skarbowego o starosta na 1, 6, 12 lub 24 miesięcy. Dokument ten wydawany jest dla środku transportu, którego:
- nacisk osi i masa nie przekracza dopuszczalnych norm,
- długość nie przekracza 15 m (pojedynczy pojazd), lub 23 m (zespół pojazdów),
- wysokość nie jest większa niż 4,3 m.
Posiadając ten dokument można poruszać się drogami publicznymi.
Kategoria III
Zezwolenie to wydaje Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA), a w przypadku, gdy przewóz odbywa się poza granicami kraju, konieczna jest też zgoda naczelnika urzędu celnego. Dokument można otrzymać na okres 1, 6, 12 lub 24 miesięcy. Dotyczy pojazdów, których:
- masa i nacisk osi nie przekracza norm,
- szerokość nie przekracza 3,4 m,
- długość nie przekracza 15 m (pojedynczy pojazd), 23 m (zespół pojazdów), 30 m (zespół pojazdów o skrętnych osiach),
- wysokość nie przekracza 4,3 m,
Posiadając to zezwolenie można poruszać się drogami krajowymi.
Kategoria IV
Zezwolenie to wydaje GDDKiA. Dokument może być wydany na 1, 6, 12 lub 24 miesiące. Dokument ten dotyczy pojazdów, których:
- naciski osi nie przekraczają norm dopuszczalnych dla wybranej drogi,
- szerokość nie przekracza 3,4 m (droga jednojezdniowa), 4 m (droga dwujezdniowa klasy A, S),
- długość nie przekracza 15 m (pojedynczy pojazd), 23 m (zespół pojazdów), 30 m (zespół pojazdów o skrętnych osiach),
- wysokość nie przekracza 4,3 m,
- masa nie przekracza 60 ton.
Dokument ten pozwala na wykonywanie przewozu po drogach publicznych.
Kategoria V
Zezwolenie V kategorii wydaje Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, lub w przypadku, gdy trasa przejazdu nie przebiega przez autostradę/drogę ekspresową a przebiega w administracyjnych granicach miasta na prawach powiatu – prezydenta miasta. Dokument ten wydaje się na okres 14 dni (jednorazowy przejazd) lub 30 dni (wielorazowy przejazd). Zezwolenie wydawane jest na pojazdy, których:
- wymiary oraz masa są większe niż te określone w kat. I-IV,
- nacisk osi przekracza normy dopuszczalne.
Po otrzymaniu dokumentu można zorganizować transport po trasie wskazanej w zezwoleniu.
O zezwolenie konkretnej kategorii musi ubiegać się podmiot wykonujący transport. W przypadku międzynarodowego transportu nienormatywnego zezwolenie za każdym razem wydaje kraj, przez który przewożony będzie ładunek. Fakt ten jest szczególnie istotny, ponieważ w każdym z europejskich państw obowiązują inne przepisy regulujące przewóz ładunków ponadnormatywnych.
Jakie są opłaty za zezwolenie na przejazd pojazdu nienormatywnego w poszczególnych kategoriach?
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 16 lutego 2021r. w sprawie wysokości opłat za wydanie zezwolenia na przejazd pojazdu nienormatywnego, koszty za poszczególne kategorie są następujące:
- kategoria I: 120 zł za zezwolenie ważne przez 12 miesięcy,
- kategoria II: 200 zł za zezwolenie na 1 miesiąc, 400 zł za zezwolenie na 6 miesięcy, 1200 zł za zezwolenie na 12 miesięcy, oraz 2000 zł za zezwolenie na 24 miesiące,
- kategoria III: 500 zł za zezwolenie na 1 miesiąc, 1000 zł za zezwolenie na 6 miesięcy, 2000 zł za zezwolenie na 12 miesięcy, oraz 3000 zł za zezwolenie na 24 miesiące,
- kategoria IV: 800 zł za zezwolenie na 1 miesiąc, 1600 zł za zezwolenie na 6 miesięcy, 3200 zł za zezwolenie na 12 miesięcy, oraz 4800 zł za zezwolenie na 24 miesiące,
- kategoria V: 500 zł za zezwolenie na jednorazowy przejazd, jeżeli rozmiary przekraczają limity kategorii II i III, ale nacisk osi i masa są w dopuszczalnych granicach, oraz 1600 zł za zezwolenie na jednorazowy przejazd w innych przypadkach.
Co ważne, w przypadku ubiegania się o zezwolenie kategorii V na wielokrotny przewóz, opłata za jego wydanie wyliczana jest według wzoru: On = pj + (n – 1) x 0,7 x pj gdzie:
- On – wysokość opłaty za wydanie zezwolenia,
- pj – wysokość opłaty za wydanie zezwolenia na przejazd jednokrotny (500 lub 1600 zł),
- n – wnioskowana liczba przejazdów.
Jak wygląda pilotaż ładunku ponadgabarytowego?
W przypadku niektórych przewozów nienormatywnych należy zadbać o zapewnienie pilotażu, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 8 listopada 2023 r. w sprawie pilotowania pojazdów nienormatywnych.
Polskie przepisy w przypadku niektórych transportów gabarytów określają konieczność wyznaczenia pilota, czyli osobę, która będzie odpowiedzialna za zapewnienie bezpieczeństwa ruchu drogowego oraz minimalizację powstania utrudnień w ruchu drogowym podczas wykonywania przejazdu.
Pilotaż przez jeden samochód jest obowiązkowy, jeśli pojazd nienormatywny przekracza przynajmniej jedną z wielkości:
- długość – 23 m,
- szerokość – 3,2 m,
- wysokość – 4,5 m,
- rzeczywista masa całkowita – 60 t.
Pilotaż pojazdu ponadgabarytowego musi odbyć się przez dwa pojazdy (na przodzie i tyle pojazdu ponadgabarytowego), jeśli przekroczy on przynajmniej jedną z wielkości:
- długość – 30 m,
- szerokość – 3,2 m,
- wysokość – 4,5,
- rzeczywista masa całkowita – 60 t.
Jeżeli jednak pojazdy nienormatywne poruszają się w kolumnie to muszą być one pilotowane przez dwa samochody na początku i końcu kolumny.
Kto może być pilotem pojazdu?
Nie każdy może pełnić rolę pilota. Aby zapewnić bezpieczeństwo podczas transportu, osoba odpowiedzialna za pilotowanie musi ukończyć specjalne szkolenie dotyczące kierowania ruchem drogowym, które organizowane jest przez Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego (WORD).
Szkolenie to jest przeprowadzane zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 6 lipca 2010 r. w sprawie kierowania ruchem drogowym.
Szkolenie trwa jeden dzień i obejmuje 8 godzin lekcyjnych, po których odbywa się egzamin teoretyczny oraz praktyczny. Po pomyślnym zdaniu egzaminu uczestnik otrzymuje zaświadczenie o ukończeniu szkolenia. Aby przystąpić do kursu, konieczne jest wniesienie opłaty w wysokości około 350 zł oraz wypełnienie i przesłanie odpowiedniego formularza zgłoszeniowego.
Wydane zaświadczenie jest ważne przez 5 lat, po czym konieczne jest ponowne przejście szkolenia w celu jego przedłużenia. Warto jednak zauważyć, że niektóre osoby, takie jak policjanci oraz inne osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1-3c i 9 ustawy prawo o ruchu drogowym, są zwolnione z obowiązku uczestnictwa w tym szkoleniu.
Jak wyglądają kary związane z pilotażem?
Jak już wcześniej zostało to przytoczone, przewóz nienormatywny musi być pilotowany przez wymaganą liczbę pojazdów odpowiednio do tego wyposażonych i oznakowanych oraz osobę odpowiedzialną i odpowiednio wyszkoloną do wykonywania pilotażu.
Za nieprzestrzeganie tych przepisów można zostać ukaranym karą finansową, która zależna jest od poszczególnych wykroczeń:
- brak odpowiedniej liczby samochodów, które wykonują pilotowanie – 3000 zł,
- brak niezbędnego wyposażenia bądź oznakowania pojazdu, który wykonuje pilotowanie – 2000 zł,
- brak ukończenia szkolenia przez osobę pilotującą – 2000 zł.