Spis treści
Czym jest pierwsza pomoc?
Z definicji pierwsza pomoc oznacza natychmiastową opiekę nad osobą poszkodowaną lub chorą, która wymaga natychmiastowej reakcji. Taką pomoc należy udzielać jak najszybciej po wystąpieniu wypadku lub wykryciu innego problemu, który może nawet zagrażać życiu danej osoby.
W przypadku wypadków komunikacyjnych pierwsza pomoc jest kluczowa, aby uratować życie osobie poszkodowanej lub pomóc jej dość do pełnego zdrowia.
Zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym, pierwsza pomoc jest zespołem czynności, które mają na celu zabezpieczenie osób poszkodowanych w razie wystąpienia u nich jakichkolwiek urazów lub nawet zagrożenia życia.
Dotyczy to nagłych ataków choroby, a nawet wystąpienia sytuacji losowych, jak np. wypadki komunikacyjne. Można powiedzieć, że pierwsza pomoc to zbiór określonych metod działania, które mają na celu ochronę zdrowia i życia – także z użyciem specjalistycznego sprzętu i medykamentów.
Dlaczego pierwsza pomoc jest tak ważna?
Udzielenie pierwszej pomocy jest niezwykle ważne, szczególnie z tego względu, że wpływa bezpośrednio na stan zdrowia osoby poszkodowanej. Znajomość narzędzi pozwalających na ustabilizowanie stanu osoby poszkodowanej umożliwia podtrzymanie czynności życiowych człowieka aż do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego.
Warto więc wiedzieć, że znajomość chociażby podstawowych zasad dotyczących pierwszej pomocy to wręcz obowiązek każdego człowieka.
Czy istnieje obowiązek udzielenia pierwszej pomocy?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, każda osoba, która zauważy inną osobę znajdującą się w stanie, który może stanowić zagrożenie dla jej zdrowia lub życia, ma obowiązek udzielenia jej pomocy. Obowiązek ten dotyczy sytuacji, w których pomoc może być udzielona bez narażania na niebezpieczeństwo życia lub zdrowia osoby udzielającej pomocy ani osób postronnych.
Należy pamiętać, że polskie prawo przewiduje możliwość nałożenia kary do trzech lat pozbawienia wolności na osoby, które w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia zaniechały udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanym. Oznacza to, że każda osoba, która świadomie zignoruje obowiązek udzielenia pomocy w sytuacji kryzysowej, może zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej.
Warto podkreślić, że osoba udzielająca pomocy z dobrą wolą, nawet jeśli popełni niezamierzone błędy, nie ponosi odpowiedzialności karnej za ewentualne uchybienia. Prawo chroni tych, którzy podejmują działania w dobrej wierze, kierując się chęcią ratowania życia lub zdrowia drugiego człowieka.

Jakie są podstawowe zasady pierwszej pomocy?
Jeśli mowa o podstawowych zasadach związanych z udzielaniem pierwszej pomocy, warto mieć na uwadze, aby w pierwszej kolejności zawsze dokonać rozsądnej oceny sytuacji oraz stanu zdrowia osoby poszkodowanej.
Tylko w ten sposób można odpowiednio zareagować i zredukować ryzyko występowania stałych uszczerbków na zdrowiu lub nawet utraty życia - w sytuacjach kryzysowych. W pierwszej kolejności należy zadbać o bezpieczeństwo osoby poszkodowanej oraz innych ludzi znajdujących się w pobliżu. Po ocenie sytuacji można przystąpić do poszczególnych czynności związanych z pierwszą pomocą.
Uwaga! Nie należy wykonywać zbędnych działań, które mogłyby negatywnie wpłynąć na stan poszkodowanej osoby. W przypadku, kiedy człowiek oddycha i wykazuje oznaki życiowe, nie należy podejmować resuscytacji.
Takie działania są stosowane wyłącznie w przypadku zatrzymania akcji serca lub braku drożności dróg oddechowych. Oczywiście istotna jest także higiena podczas udzielania pierwszej pomocy - warto zadbać w miarę możliwości o dostęp do jednorazowych rękawiczek, gazików oraz środków odkażających. Przydatna jest także maseczka do sztucznego oddychania, choć bez niej również można udzielić pierwszej pomocy.

Jak przeprowadzić pierwszą pomoc krok po kroku?
Udzielenie pierwszej pomocy – krok po kroku wcale nie jest takie trudne, jak mogłoby się wydawać. W dzisiejszych czasach nawet dzieci uczą się wykonywania resuscytacji krążeniowo-oddechowej oraz innych czynności związanych z pierwszą pomocą, np. układaniu ciała w pozycji bocznej, bezpiecznej.
Oto kilka kroków, które należy podjąć na etapie udzielania pierwszej pomocy:
- upewnić się, że osoby poszkodowane oraz świadkowie są w pełni bezpieczni,
- ocenić stan poszkodowanego i uzyskać informacje o dolegliwościach,
- w razie potrzeby wezwać karetkę Pogotowia Ratunkowego na miejsce zdarzenia,
- jeśli poszkodowany jest nieprzytomny, należy udrożnić drogi oddechowe po wcześniejszym sprawdzeniu, czy dana osoba oddycha. Można to zrobić, przykładając ucho do ust danej osoby, a także obserwując ruch klatki piersiowej. Aby udrożnić drogi oddechowe, wystarczy położyć rękę na czole poszkodowanego, odchylić lekko głowę do tyłu i wysunąć żuchwę drugą ręką,
- kiedy poszkodowany oddycha – wystarczy ułożyć go w pozycji bezpiecznej (pozycji bocznej bezpiecznej) i poczekać na pomoc – regularnie sprawdzając czynności życiowe danej osoby oraz oddech.
W razie wykrycia, że osoba poszkodowana nie oddycha lub – co gorsza – akcja serca została zatrzymana, należy rozpocząć wykonywanie pierwszej pomocy w postaci RKO. Oto kilka czynników, które są istotne w trakcie realizowania takich działań:
- warto poprosić inną osobę o pomoc i zmienianie się w czasie wykonywania RKO – to dość męcząca czynność, która do przyjazdu pogotowia może trwać nawet kilkanaście minut,
- czym prędzej należy wezwać Pogotowie Ratunkowe – im szybciej na miejscu pojawi się zespół ratownictwa medycznego, tym lepiej.
Uwaga! W miejscach, gdzie dostępny jest przenośny defibrylator AED można wykorzystać go do efektywniejszego przeprowadzenia RKO. Procedury odnoszące się do takiej formy pomocy osobom poszkodowanym nie są trudne do przyswojenia.
Realizując akcję ratowniczą po zatrzymaniu akcji serca, należy:
- uklęknąć przy poszkodowanym,
- spleść dłonie i ułożyć je na 1/3 wysokości mostka (na środku klatki piersiowej),
- na wyprostowanych ramionach uciskać klatkę piersiową – prostopadle do ciała,
- RKO wykonuje się do głębokości 6 cm, a także w serii 30 uciśnięć klatki piersiowej, po których następują dwa wdechy ratownicze.
Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach - wezwanie pogotowia ratunkowego
Osoby, które są świadkami zdarzenia drogowego lub innej sytuacji, w której ktokolwiek potrzebuje pierwszej pomocy, są zobowiązane nie tylko do tego, aby zadbać o bezpieczeństwo na miejscu zdarzenia, udzielić pomocy, ale także wezwać w razie potrzeby Pogotowie Ratunkowe dzwoniąc pod numer 999 lub 112.
Po wezwaniu pomocy należy upewnić się, że osoba poszkodowana jest w pełni bezpieczna. W tym przypadku konieczna jest weryfikacja drożności dróg oddechowych, a także analiza poprawnej akcji serca.
Kiedy wszystko na pierwszy rzut oka jest w porządku, należy ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej bezpiecznej, a następnie poczekać na przyjazd pogotowia. W innych przypadkach, np. zatrzymanie akcji serca, niezbędne jest wykonywanie RKO, aż do pojawienia się profesjonalnej pomocy ratownictwa medycznego.
Jak udzielić pierwszej pomocy kobiecie w ciąży?
Udzielenie pierwszej pomocy kobietom w ciąży jest o tyle trudne, iż nie można układać takiej osoby w każdej pozycji. Warto wiedzieć, że poszkodowaną kobietę w ciąży, która reaguje i ma poprawne czynności życiowe, należy ułożyć na lewym boku.
To szczególnie ważne, kiedy poszkodowana osoba wykazuje uczucie słabości, bladość, nudności czy nawet zawroty głowy. Ułożenie ciężarnej na lewym boku zmniejsza ucisk macicy na naczynia krwionośne oraz powoduje o wiele lepsze natlenienie płodu i cyrkulację krwi.
Kiedy u kobiety w ciąży dojdzie do zatrzymania akcji serca, należy bezzwłocznie podjąć się resuscytacji RKO, gdyż jest to bezpośrednie zagrożenia dla życia matki i dziecka. Osoby, które nie czują się na siłach do wykonywania wdechów resuscytacyjnych, mogą pozostać tylko przy uciśnięciach klatki piersiowej.
Nie ma żadnych przeciwwskazań co do tego, aby wykorzystać defibrylator AED do RKO kobiety w ciąży. Według specjalistów wykonywanie w ten sposób pierwszej pomocy nie niesie ze sobą żadnych negatywnych skutków dla płodu.
Warto też mieć na uwadze fakt, że nawet mniej efektywne uciśnięcia klatki piersiowej na lewym boku mogą realnie wpłynąć na szansę odzyskania akcji serca, a tym samym na zdrowie i życie matki z dzieckiem.

Pierwsza pomoc u dziecka
Wiele osób zastanawia się, w jaki sposób można zareagować w przypadku zatrzymania akcji serca u dzieci. Różnice anatomiczne i fizjologiczne w porównaniu do osoby dorosłej są ogromne, dlatego warto pamiętać o tym, aby w przypadku pierwszej pomocy u dziecka dopasować: liczbę uciśnięć, siłę nacisku, dawki leków oraz sposób wdychania powietrza podczas resuscytacji.
Nagłe zatrzymanie krążenia u dziecka wymaga praktycznie natychmiastowej reakcji! Wystarczy rozpocząć resuscytację od 5 oddechów ratowniczych, choć u naprawdę małych dzieci wystarczy utrzymać górną część tułowia nieco wysuniętą w górę wraz z lekkim odchyleniem głowy, a drogi oddechowe będą odpowiednio udrożnione.
Jeśli dziecko nie wykazuje oznak życia, należy rozpocząć delikatny masaż serca: naprzemiennie 2 wdechy ratownicze oraz 15 uciśnięć. W przypadku dzieci należy uważać na moc nacisku, aby nie uszkodzić jego narządów wewnętrznych podczas resuscytacji. To oczywiście tylko skrót tego, jak należy postępować w ramach RKO u dziecka.
Pierwsza pomoc przy zadławieniu/zakrztuszeniu dziecka do 1. roku życia
Udzielenie pierwszej pomocy dziecku do 1. roku życia w przypadku zadławienia lub zakrztuszenia się ciałem obcym to czynności, które polegają na udrożnieniu dróg oddechowych. Brak szybkiej reakcji mógłby doprowadzić nawet do śmierci dziecka, dlatego warto znać podstawowe metody postępowania w takich sytuacjach.
Pierwsza pomoc u dziecka poniżej 1. roku życia, które nie może oddychać i ma bezgłośny kaszel, polega na ułożeniu malucha brzuszkiem na przedramieniu, pochyleniu główki ku dołowi oraz lekkich, ale stanowczych uderzeniach nasadą dłoni w okolice między łopatkami.
Takie działania powinny przynieść zamierzony efekt, a w razie braku poprawy należy powtarzać tę czynność i w międzyczasie wezwać Pogotowie Ratunkowe.
Pierwsza pomoc - oparzenia
Pierwsza pomoc w ramach oparzeń u dzieci i dorosłych polega na wykonywaniu podobnych czynności, choć u dzieci ryzyko występowania groźnych powikłań jest znacznie większe. Udzielenie pomocy w ramach oparzeń u dorosłych polega na schłodzeniu oparzonego miejsca, np. kompresami żelowymi, które doskonale zmniejszają obrzęk oraz ból.
W przypadku dzieci oparzenia mogą być nawet bezpośrednim zagrożeniem życia, dlatego należy działać natychmiastowo – wezwać Pogotowie Ratunkowe, a także skupić się na schładzaniu oparzonej skóry dziecka i pod żadnym wypadkiem nie próbować ściągać poparzonego naskórka!
Jak udzielić pierwszej pomocy w przypadku oparzeń chemicznych?
Aby udzielić pierwszej pomocy w wyniku oparzeń chemicznych, należy zdjąć w pierwszej kolejności odzież, która została skażona, a także przepłukać miejsce oparzeń delikatnie letnią, bieżącą wodą. Tę czynność należy wykonywać średnio przez pół godziny od czasu zabezpieczenia rany i zdjęcia zalegającej odzieży.
Co ciekawe, kiedy do oparzenia dojdzie w wyniku oddziaływania tlenku wapnia, konieczne będzie jego usunięcie na sucho – ze względu na fakt, że ta substancja wchodzi w mocną reakcję z wodą i mogłaby pogłębić uszkodzenie skóry.
Ostatnim etapem pierwszej pomocy w wyniku oparzeń chemicznych jest zabezpieczenie rany sterylnym opatrunkiem, aby zanieczyszczenia z zewnątrz nie doprowadziły do wystąpienia infekcji.
Uwaga! Jeśli dojdzie do oparzeń narządów wewnętrznych w wyniku połknięcia substancji żrącej, należy czym prędzej udać się do placówki medycznej lub wezwać Pogotowie Ratunkowe, a także pod żadnym pozorem nie wywoływać odruchów wymiotnych! To mogłoby doprowadzić do całkowitego uszkodzenia dróg oddechowych lub gardła!
Pierwsza pomoc przy udarze słonecznym
W przypadku udaru słonecznego, konieczne jest zastosowanie odpowiednich metod pierwszej pomocy. Osoby, które naraziły się na nadmierne oddziaływanie promieni słonecznych, mogą mieć wymioty, ogólne osłabienie, silne bóle głowy, a nawet wysoką temperaturę ciała.
Pierwsza pomoc osoby w przypadku udaru cieplnego polega na szybkim przetransportowaniu osoby poszkodowanej do chłodnego i zacienionego miejsca. Warto też zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Dodatkowo należy poluzować ciasne ubrania oraz delikatnie schłodzić miejsca, które mogły ulec poparzeniu słonecznemu.
Stosowanie zimnych okładów na głowę i klatkę piersiową w określonych odstępach czasowych, np. co 10 minut pozwala na szybkie zredukowanie temperatury ciała. Kiedy temperatura spadnie do poziomu 38 stopni, można zaprzestać schładzania organizmu, a osobom przytomnym należy przez cały ten czas podawać duże ilości płynów – najlepiej czystej wody.
W sytuacji, kiedy stan poszkodowanego nie ulega poprawie, należy bezzwłocznie wezwać lekarza lub udać się do placówki medycznej!

Pierwsza pomoc hipotermia i odmrożenia organizmu
Hipotermia jest stanem, kiedy temperatura ciała obniża się nawet do 35 stopni Celsjusza, co skutkuje zaburzoną pracą układu nerwowego, niepoprawnym rytmem serca, a nawet utratą przytomności. Skutkiem hipotermii może być także zaburzona praca układu oddechowego, co jest bezpośrednim zagrożeniem życia.
Jak więc udzielić pierwszej pomocy w razie hipotermii? Można to zrobić poprzez stopniowe ogrzewanie poszkodowanej osoby, przeniesienie jej do cieplejszego pomieszczenia, a także okrycie kocem, np. termicznym.
W razie potrzeby należy też zdjąć mokre ubrania oraz podawać doustnie ciepłe płyny – ale tylko takie zbliżone temperaturą do temperatury ciała, czyli 36,6 stopnia Celsjusza. Warto też pamiętać, że hipotermia w każdym przypadku wymaga hospitalizacji, dlatego nawet po ustabilizowaniu stanu poszkodowanej osoby należy wezwać pogotowie.
Pierwsza pomoc w przypadku utonięcia
Utonięcia to częsta przyczyna zgonów, które wynikają z upojenia alkoholowego, nieuwagi czy nawet braku umiejętności pływania. Co w sytuacji, kiedy dana osoba jest zagrożona ryzykiem utonięcia, ale zostanie na czas wyciągnięta z wody? Pierwsza pomoc polega przede wszystkim na zgłoszeniu zagrożenia życia do ratownika medycznego na kąpielisku lub po prostu wezwanie pomocy medycznej.
Po ocenie sytuacji należy wyciągnąć tonącą osobę z wody na brzeg. Warto pamiętać o tym, aby do tonącej osoby podpłynąć od tyłu, próbując ją delikatnie obezwładnić. To eliminuje ryzyko, że w panującym chaosie osoba udzielająca pierwszej pomocy również znajdzie się w niebezpieczeństwie.
Po wyciągnięciu osoby tonącej na ląd, należy sprawdzić przytomność, udrożnić drogi oddechowe i delikatnie odchylić głowę do tyłu. Opuszki palców należy położyć na żuchwie i delikatnie ją unieść, a następnie sprawdzić drożność dróg oddechowych.
Jeśli tonący nie wykazuje poprawnych czynności życiowych, należy przystąpić do RKO. Kiedy jednak jest przytomny, wystarczy ułożyć taką osobę w pozycji bocznej bezpiecznej, by nie dopuścić do zachłyśnięcia się wodą lub wymiocinami, a następnie okryć ją kocem aż do przyjazdu ratownictwa medycznego.
Pierwsza pomoc - krwotok
Krwotok dotyczy najczęściej nosa, choć wiele zależy od tego, w wyniku jakiego zdarzenia powstał. Obecnie krwotoki dzieli się na zewnętrzne oraz wewnętrzne. O ile z zewnętrznymi problemami krwotocznymi można poradzić sobie w ramach czynności pierwszej pomocy, o tyle zatamowanie krwotoku wewnętrznego często nie jest możliwe bez użycia specjalistycznego sprzętu medycznego.
Przed rozpoczęciem tamowania krwawienia warto założyć rękawiczki, aby nie mieć bezpośredniego kontaktu z krwią poszkodowanego. W razie krwotoku z nosa, należy poprosić poszkodowanego, aby usiadł na ziemi z głową pochyloną do przodu, a następnie zaciśnięcie skrzydełek nosa na ok. 10 minut. Jeśli krew spływa do gardła, należy bezzwłocznie ją wypluć. Po unormowaniu sytuacji nie ma konieczności wzywania ratownictwa medycznego.
Jeśli jednak dojdzie do krwotoku wewnętrznego, należy wezwać pogotowie i czekać na pomoc. Samodzielne zatamowanie takiego krwawienia najczęściej nie jest możliwe, choć nie we wszystkich przypadkach. Dobrym przykładem jest krwotok z klatki piersiowej.
Postępowanie w ramach pierwszej pomocy w tym przypadku polega na: ułożeniu poszkodowanego na ziemi z podpartymi plecami oraz zatamowaniu krwawienia bandażami lub gazikami. Miejsce krwawienia wystarczy tylko uciskać i przede wszystkim nie zabezpieczać go foliami spożywczymi lub wyjątkowo chłonnymi materiałami. Kiedy poszkodowany traci przytomność, należy wezwać pomoc medyczna i do tego czasu uciskać miejsce krwawienia.
Pierwsza pomoc - złamanie kończyn
Złamanie kończyny to najczęstszy problem, który wymaga interwencji lekarza. Zasady pierwszej pomocy odnośnie do złamania kończyn dolnych lub górnych są dość proste. Wystarczy unieruchomić w miarę możliwości kończynę, zabezpieczyć ranę (jeśli doszło do złamania otwartego) oraz wezwać pomoc medyczną.
Kiedy dojdzie do uszkodzenia stawu, należy unieruchomić zarówno staw, jak i dwie sąsiadujące z nim kości. Nieco inaczej postępuje się w przypadku złamania tylko kości, np. nogi. Wtedy do usztywnienia urazu można wykorzystać sztywny przedmiot, np. kij od miotły i owinąć całość wraz z kończyną mocnym bandażem.
W przypadku złamania otwartego pod żadnym pozorem nie można wyciągać wystających elementów kości z kończyn! Podsumowując: pierwsza pomoc w odniesieniu do złamań ogranicza się na zabezpieczeniu kończyn, usztywnieniu oraz wezwaniu pomocy medycznej.
Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia czadem
Tlenek węgla to wysoce szkodliwa substancja, która może prowadzić do wystąpienia bólu głowy, nudności, wymiotów, a nawet utraty przytomności czy problemów z oddychaniem. To bezbarwny i bezwonny gaz, dlatego jest wyjątkowo niebezpieczny dla człowieka.
Pierwsza pomoc w przypadku osób poszkodowanych w wyniku zatrucia czadem polega na ich wyprowadzeniu z zaczadzonego miejsca, a następnie udrożnienia dróg oddechowych. Warto ocenić stan oddechu, a w razie jakichkolwiek problemów z oddychaniem lub zaburzoną akcją serca przystąpić do RKO. Po odzyskaniu świadomości przez poszkodowanego, wystarczy ułożyć go w pozycji bocznej bezpiecznej i poczekać na przyjazd ratownictwa medycznego.
Pierwsza pomoc a wypadek komunikacyjny
Wypadki komunikacyjne to najczęściej kolizje samochodowe, w których udzielenie pierwszej pomocy może uratować zdrowie, a nawet życie poszkodowanych. W tej kwestii warto na początku ocenić bezpieczeństwo miejsca wypadku, zabezpieczyć poszkodowanych oraz osoby trzecie, a dopiero następnie przystąpić do udzielania pierwszej pomocy.
Należy natychmiast wezwać pierwszą pomoc, w miarę możliwości uruchomić światła awaryjne w pojazdach, a także zabrać ze sobą apteczkę z podstawowymi medykamentami i narzędziami.
Kiedy stan poszkodowanej osoby pozwala na jej wyciągnięcie z pojazdu, należy zrobić to bezzwłocznie i oddalić się na bezpieczną odległość. W przypadku kiedy człowiek jest przytomny, można ułożyć go w pozycji bocznej, bezpiecznej oraz przykryć kocem termicznym. Oczywiście na tym etapie należy też opatrzyć wszelkie rany i zatamować krwawienia.
Uwaga! Udzielając pierwszej pomocy na miejscu wypadku, należy zawsze zakładać, że poszkodowana osoba może mieć uszkodzony kręgosłup. Jeśli stan poszkodowanego wymaga wyciągnięcia z samochodu i jest to możliwe, warto zrobić to ze spokojem, podtrzymując głowę i całe ciało danej osoby.
W sytuacji, kiedy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia, pojazdy są zabezpieczone a poszkodowany przytomny, lecz wykazuje objawy uszkodzenia kręgosłupa – lepiej pozostawić go w pojeździe i poczekać na przyjazd służb ratowniczych.