Spis treści
Dlaczego prawidłowe mocowanie ładunków jest kluczowe dla bezpieczeństwa transportu?
Mocowanie ładunków jest kluczowym elementem przewozów, niezależnie od rodzaju transportowanego towaru, czy to wartościowych przedmiotów, ciężkich maszyn, delikatnych produktów, czy materiałów niebezpiecznych. Odpowiednie zamocowanie towaru jest niezbędne dla ochrony zarówno transportowanego towaru, osób zaangażowanych w przewóz oraz użytkowników dróg.
Właściwie przymocowany ładunek nie powinien się poruszać w bagażniku czy skrzyni ładunkowej pojazdu, nawet w przypadku nagłego hamowania, unikania przeszkód czy gwałtownego manewrowania. Norma unijna PN-EN 12195, obowiązująca w Polsce od 2004 roku, określa zasady prawidłowego mocowania towarów za pomocą pasów, łańcuchów, lin i mat zwiększających tarcie.
Dokument ten zawiera wzory matematyczne do precyzyjnego określenia liczby i rodzaju używanych elementów mocujących. Dodatkowo, norma ta określa wymagania dotyczące wytrzymałości sprzętu mocującego oraz liczby zabezpieczeń, które muszą być dostępne w pojazdach użytkowych. Niestety, polscy przewoźnicy rzadko stosują się do tych standardów.
Jakie są rodzaje mocowań ładunków?
Można wyróżnić kilka rodzajów mocowań towarów, które zabezpieczają ładunek przed przemieszczaniem. Są to:
- mocowanie blokowe polega na umiejscowieniu ładunku w oparciu o sztywne elementy skrzyni ładunkowej, np. ścian przednich lub bocznych. Wolna przestrzeń musi zostać wypełniona, np. pustymi paletami wstawionymi pionowo. W ten sposób ładunek nie będzie się przemieszczał. W praktyce trudno jest uzyskać ciasne dopasowanie za pomocą urządzeń blokujących i zwykle pozostaje niewiele wolnego miejsca,
- mocowanie pętlowe ma za zadanie odciągać ładunek na jedną stronę ramy pojazdu w ten sposób, aby zapobiec jego przesuwaniu się w kierunku przeciwnym. Aby osiągnąć działanie dwukierunkowe, odciąg musi składać się z pary pasów mocujących. Wiązanie pętli musi być połączone z blokadą u jego podstawy, aby zapobiec wzdłużnemu przesuwaniu się ładunku. Pętla unieruchamia tylko w kierunku bocznym,
- mocowanie szpringowe służy do zapobiegania przechylaniu się i przesuwaniu się towarów tam i z powrotem po przestrzeni ładunkowej. Mocowanie składa się z jednego lub dwóch pasów podnoszących, które opina się wokół krawędzi warstwy ładunkowej. Kąt między mocowaniem a powierzchnią ładunku, mierzony w kierunku wzdłużnym, nie może przekraczać 45°,
- mocowanie bezpośrednie – jeśli ładunek wyposażono w zaczepy mocujące o wytrzymałości odpowiadającej wytrzymałości odciągów, istnieje możliwość bezpośredniego połączenia odciągami ich wraz z punktami mocowania pojazdu,
- mocowanie przepasające ładunek to metoda łączenia wielu pakunków razem związując je w większe pakiety, która w pewnym stopniu zmniejsza ryzyko przewrócenia,
- mocowanie dociskowe polega na użyciu pasów dociskowych w celu przyciśnięcia ładunku do dna skrzyni ładunkowej pojazdu. W ten sposób ładunek jest również chroniony przed ruchem pionowym,
- mocowanie odciągowe nie dociska ładunku do podłogi skrzyni, a jedynie przytrzymuje ładunek. Ta metoda mocowania działa tylko wtedy, gdy przedmioty zamierza się przesunąć. Stosowane są do tego liny i pasy transportowe,
- mocowanie ryglowe - w tym wypadku pojazd musi posiadać w konstrukcji podłogi specjalne rygle zaczepowe. Tę metodę stosuje się w przypadku przewozu kontenerów, gdy posiadają one wsuwane bolce w rygle podłogowe. Mechanizm ten skutecznie zapobiega samoczynnemu rozłączeniu,
- mocowanie mieszane to połączenie kilku rodzajów metod podstawowych. Najlepiej sprawdza się w przypadku mocowania ładunków łatwo przemieszczających się np. cylindrycznych, kiedy zwykłe mocowania okazują się być niewystarczające.
Jaki osprzęt jest używany do zabezpieczenia ładunków?
Odpowiednio dobrane techniki mocowania oraz sprzęt to klucz do bezpiecznego przewozu ładunku, który podczas przewozu nie zostanie zniszczony. Sprzęt pomocniczy musi być odpowiednio dopasowany do typu ładunku. Do wyboru mamy wiele opcji.
Wyróżniamy następujący osprzęt mocujący:
- palety mają za zadanie wypełnienie przestrzeni,
- liny mocujące, liny stalowe, odciągi taśmowe i łańcuchy, które można użyć na wiele różnych sposobów m.in. do blokowania lub spinania towarów,
- ochraniacze taśm mają na celu osłonę taśmy przed ocieraniem się o ładunek,
- siatka taśmowa nadaje się do oddzielania przestrzeni ładunkowej i ochrony ładunku składającego się z małych elementów,
- siatka linowa służy do mocowania towarów na paletach albo bezpośrednio do zaczepów skrzyni,
- rama rozporowa zapobiega niekontrolowanemu przesuwaniu się towaru gdy wewnątrz naczepy jest duża ilość wolnej przestrzeni,
- listwy ukośne i poprzeczne stosowane są w kontenerach do wzdłużnego blokowania podstawy ładunku,
- poduszki powietrzne służą do wypełniania przestrzeni ładunkowej,
- napinacze służą do mocowania odciągów łańcuchowych i lin,
- kliny zabezpieczają przedmioty cylindryczne, takie jak beczki,
- łożysko klinowe składa się z dwóch klinów połączone regulowanymi elementami nastawnymi takimi jak śruby lub łańcuchy,
- pośrednie płyty mocujące służą do blokowania ładunku - stosowane, gdy cała przestrzeń ładunkowa jest zapełniona,
- szyny zamontowane w ścianach bocznych naczepy służą do montowania wysięgników i odciągów,
- łączniki skrętne pozwalają na mocowanie kontenerów i nadwozi wymiennych o masie przekraczającej 5,5 t,
- jeże stosuje się między warstwami ładunku, aby go unieruchomić,
- maty antypoślizgowe stosuje się między warstwami ładunku oraz między ładunkiem a podłogą w celu unieruchomienia ładunku,
- przekładki płytowe układane są pomiędzy warstwami ładunku,
- kantówki stosuje się, gdy ładunek jest wielowarstwowy, ma kilka rzędów i wymaga stabilizacji za pomocą poprzecznych ram,
- folia stretch ma za zadanie usztywnić ładunek.

Kto ponosi odpowiedzialność za prawidłowe mocowanie ładunku?
W przepisach prawnych nie znajdziemy bezpośrednich zapisów określających, kto dokładnie odpowiada za właściwe rozmieszczenie i zabezpieczenie towaru. Jednakże zazwyczaj uznaje się, że odpowiedzialność za prawidłowe mocowanie ładunku w pojeździe, przy użyciu pasów czy lin, spoczywa na przewoźniku.
Z kolei nadawca jest zobowiązany do odpowiedniego zabezpieczenia przedmiotów przeznaczonych do transportu, na przykład poprzez umieszczenie ich w kartonach lub kontenerach.
Które organy kontrolują prawidłowe mocowanie ładunków?
Mocowanie ładunków jest nie tylko kluczowym elementem ochrony w transporcie, ale także aspektem ściśle nadzorowanym przez odpowiednie służby.
W Polsce za kontrolę mocowania ładunków odpowiedzialne są głównie Inspekcja Transportu Drogowego (ITD) oraz Policja. Obie te instytucje mają uprawnienia do przeprowadzania kontroli, które obejmują zarówno sprawdzenie dokumentacji, jak i ocenę fizycznego zabezpieczenia transportowanego towaru.
Policja, zgodnie z art. 129 ust. 2 pkt. 2 ustawy prawo o ruchu drogowym, posiada uprawnienia do kontroli dokumentów związanych z przewozem towarów, takich jak prawo jazdy, dowód rejestracyjny, dowód ubezpieczenia OC, a także inne dokumenty dotyczące przewożonego ładunku.
Ponadto, na mocy art. 129 ust. 2 pkt. 4 tej ustawy, funkcjonariusze mają prawo sprawdzać masę, wymiary oraz nacisk osi pojazdu na drogę, co może wiązać się bezpośrednio z oceną prawidłowości mocowania ładunku.
Jakie zagrożenia stwarza źle zainstalowany ładunek?
Co najmniej raz w roku dochodzi do poważnego wypadku, który skupia uwagę służb bezpieczeństwa oraz opinii publicznej na problemie właściwego mocowania towarów w pojazdach. Niewłaściwie zainstalowany ładunek stanowi poważne zagrożenie na drodze.
Podczas przyspieszania czy hamowania na ładunek działają siły bezwładności, natomiast przy zmianie kierunku jazdy – siły boczne (odśrodkowe). Siły działające na ładunek mogą znacznie przewyższać siłę działającą na pojazd. W przypadku zderzenia, jeśli ładunek się przesunie i uszkodzi burty, może wypaść poza pojazd.
Na przykład, w ciężarówce o ładowności 24 ton ładunek jest narażony na:
- siły 12 ton skierowanej do tyłu pojazdu podczas przyspieszania (przy fabrycznej wytrzymałości burty wynoszącej 3 tony),
- siły 12 ton skierowanej na jedną z bocznych burt pojazdu podczas jazdy w zakrętach (przy fabrycznej wytrzymałości burty wynoszącej 4 tony),
- siły 20 ton skierowanej na przednią burtę pojazdu podczas hamowania (przy fabrycznej wytrzymałości burty wynoszącej 4 tony).
Siłom bezwładności przeciwdziała siła oporu pomiędzy ładunkiem, a podłogą skrzyni ładunkowej pojazdu. Jeżeli w czasie jazdy kierowca wywoła swoimi manewrami siłę bezwładności mniejszą niż 30% masy ładunku, to siła bezwładności nie przekroczyła siły tarcia i ładunek nie przemieści się nawet wówczas, gdy nie jest zamocowany.
Jednak sytuacje na drodze są nieprzewidywalne. Zdarza się, że kierowca musi gwałtownie zahamować, a wtedy siła bezwładności znacznie przewyższa siłę tarcia. Dlatego tak ważne jest prawidłowe mocowanie ładunku na pojeździe, które skutecznie zapobiega jego przemieszczaniu się pod działaniem sił bezwładności.
Jakie kary grożą za niewłaściwe mocowanie ładunków?
Nieprzestrzeganie przepisów związanych z odpowiednim zabezpieczeniem przewożonych ładunków może mieć poważne skutki zarówno dla innych uczestników ruchu jak i finansowe. Odpowiedzialnością za skutki przewożenia nieprawidłowo zabezpieczonego ładunku obarczeni są przewoźnik i kierowca.
Zgodnie z przepisami osoby odpowiedzialne za załadunek, nie mogą dopuścić, aby przewożony towar naruszał statyczność pojazdu, ani by był umieszczony na pojeździe w sposób, który groziłby jego wypadnięciem. Wysokość kar uzależniona jest oczywiście od rodzaju popełnionego wykroczenia.
W przypadku, gdy podczas kontroli funkcjonariusz wykryje pewne nieprawidłowości to może on nałożyć na pracownika karę finansową, będącą równowartością nawet trzech miesięcznych pensji, ponieważ odpowiednio przeszkolony i wyposażony pracownik, ma obowiązek stosowania się do zasad prawidłowego mocowania ładunku.
Jeśli nie zabezpieczy go wystarczająco, pomimo wyraźnego polecenia, staje się odpowiedzialny za szkody do pełnej wysokości.
Należy również pamiętać, że zgodnie z art. 130a ust. 1 pkt. 3 prawo o ruchu drogowym, w przypadku przekroczenia dopuszczalnej masy całkowitej lub większego nacisku osi, niż dozwolony w przepisach, pojazd może zostać usunięty z drogi na koszt właściciela.
Kary nakładane ze względu na niewłaściwe zamocowanie ładunków nie ograniczają się jedynie do charakteru finansowego i mogą mieć znacznie poważniejsze skutki.
Przykładowo kierowca może zostać ukarany karą pozbawienia wolności do lat 3 za nieumyślne spowodowanie wypadku. Z kolei jeśli w wyniku złego umocowania ładunku ucierpi wiele osób, kierowca może trafić do więzienia na nawet 10 lat.
Oczywiście wyżej wspomniane kary stanowią jedynie przykłady wykroczeń a ich lista jest o wiele dłuższa. Dlatego dla własnego i cudzego bezpieczeństwa nie warto przewozić nieodpowiednio zabezpieczonych towarów.